نحله در لغت به معنای بخشش بی‌منت و بدون عوض است. در آیه ۴ سوره نساء آمده:
«و آتوا النساء صدقاتهن نحلةً»
یعنی: مهر زنان را با رضایت قلبی به آن‌ها بدهید.
در حقوق ایران، نحله به مبلغی گفته می‌شود که در صورت عدم امکان پرداخت اجرت‌المثل، به تشخیص دادگاه و براساس سنوات زندگی مشترک و زحمات زن در منزل، به عنوان بخششی از سوی شوهر، تعیین می‌شود.
مبنای قانونی نحله
مبنای اصلی نحله، تبصره ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۱۳۷۱ است که می‌گوید:
«چنانچه زن در طول زندگی مشترک با حسن‌نیت به شوهر خدمت کرده باشد و اجرت‌المثل به وی تعلق نگیرد، دادگاه می‌تواند نحله‌ای برای وی در نظر بگیرد.»
بنابراین، نحله در صورتی پرداخت می‌شود که اجرت‌المثل تعلق نگیرد و زن در زندگی مشترک حسن‌نیت داشته باشد.
تفاوت نحله و اجرت‌المثل
موضوع مقایسه اجرت‌المثل نحله
مبنا ماده 336 قانون مدنی تبصره ماده واحده قانون اصلاح طلاق
شرایط تعلق عدم قصد تبرع و انجام کار به دستور شوهر عدم تعلق اجرت‌المثل + حسن‌نیت زن
نوع حق حق قانونی و الزام‌آور بخشش اختیاری از سوی شوهر به دستور قاضی
ارزیابی مالی با نظر کارشناس رسمی با نظر قاضی، بدون الزام کارشناسی
شرایط تعلق نحله
برای تعلق نحله باید شرایط زیر برقرار باشد:
- زن اجرت‌المثل دریافت نکند؛
- زن در طول زندگی مشترک با حسن‌نیت رفتار کرده باشد؛
- دادگاه تشخیص دهد که زن مستحق دریافت نحله است؛
- معمولاً در صورت طلاق به درخواست مرد و بدون تقصیر زن پرداخت می‌شود.
نحوه مطالبه نحله در دادگاه
برای مطالبه نحله، زن می‌تواند:
در دعوای طلاق، به دادگاه اعلام کند که اجرت‌المثل نمی‌خواهد یا به او تعلق نمی‌گیرد و درخواست نحله کند؛
یا دادخواست مستقل مطالبه نحله مطرح نماید (در صورت وجود طلاق و عدم دریافت اجرت‌المثل).
دادگاه با بررسی شرایط زندگی مشترک، مدت ازدواج، وضعیت مالی زوج و حسن‌نیت زن، مبلغ نحله را تعیین می‌کند.
نمونه رأی نحله
زن پس از ۱۵ سال زندگی مشترک، نتوانست عدم قصد تبرع را اثبات کند و دادگاه اجرت‌المثل را نپذیرفت. اما با احراز حسن‌نیت زن و بررسی سنوات، دادگاه شوهر را به پرداخت ۱۵۰ میلیون تومان به عنوان نحله محکوم کرد.
نکات مهم درباره نحله
نحله فقط در صورتی مطرح می‌شود که اجرت‌المثل پرداخت نشود.
نحله فقط با حکم دادگاه و در صورت طلاق تعیین می‌شود.
زن می‌تواند همزمان مهریه، نفقه و نحله را مطالبه کند.
مبلغ نحله بسته به توان مالی مرد، مدت زندگی مشترک و نظر قاضی متغیر است.
در طلاق به درخواست زن معمولاً نحله پرداخت نمی‌شود مگر در شرایط خاص.
